TARIHIN GARIN MADA TA GUSAU A JIHAR ZAMFARA

2 3,132

Kafuwar garin Mada ya fito ne ta hannun Muhammadu Sambo wanda makiyayi ne na Fulani daga Ningi a cikin shekarar 1809 wanda ya tashi tare da mabiyansa don nuna goyon bayansu ga mashahurin mai Jihadin nan Sheikh Usman Ibn Fodio a kan hanyarsa ta zuwa daga Ningi jihar Bauchi a yanzu, inda suka yada zango a Kiru ta jihar Kano a yanzu.

Lokacin da suka kasance a Kiru, mabiyansa sun kasu kashi biyu; rukuni guda ya nufi Jos, babban birnin jihar Filato yayin da sauran rukunin da ke da Sambo a tsakanin su suka zauna a Gwarzo kuma sun kwashe shekara guda daga shekara 1810 zuwa 1811.

Sambo da tawagarsa sun yanke shawarar matsawa gaba kuma daga baya suka sauka a wani kauye da ake kira Fauwwa karamar hukumar Kankara ta yanzu a cikin jihar Katsina a cikin shekara ta 1812. Duk da himmarsa ta isa Sakkwato, Sambo ya koma garin Matazu a shekara ta 1813. Ya kuma kara zuwa Zartawa kusa da Wonaka, a cikin shekara ta 1814.

Bugu da kari, a cikin burin Sambo da na mutanen sa shine su yi biyayya ga Jihadin Sheikh Usman Ibn Fodio da ke Sakkwato, sun koma kusa da Wonaka dake kusa da Sakkwato a shekarar ta 1815.

Sambo da mutanensa sun nuna goyon baya ga Jihadi sun gwabza fada da yawa tare da Sheikh Usman Ibn Fodio amma Sambo da dansa Aliyu Karami na farko sun rasa rayukansu a lokacin yaqin Alwassa.

Sambo yana da yara uku; Aliyu Karami, Aliyu Babba, da Ahmadu. Bayan mutuwar Muhammadu Sambo da Aliyu Karami a yaqin Alwassa, dan sa na biyu Aliyu Babba da kaninsa Ahmadu tare da mabiyansu sun koma Tsohuwar Mada.

Lokacin da suka isa, sansanin wato inda Mada ke a yanzu, sun gina Ganuwa, wanda har yanzu ana iya ganin ragowarta. Ya kamata a sani cewa, tafiyar su daga Sakkwato zuwa Tsohuwar Mada, yana cikin umarnin Sheikh Muhammadu Bello Ibn Sheikh Usman Fodio.

Bayan zama a Tsohuwar Mada zuwa wani lokaci, Ahmadu na ƙarshe daga cikin ‘ya’yan Muhammadu Sambo sun bar Mada zuwa Kwantagora wanda shine sanadin haduwar su da Nagwamatse. sunyi yaƙe-yaƙe da dama wannan dalili yasa ƙauna daga Nagwamatse wanda ya kawo masa kyautar doki da kayan ado na Nagwamatse. Zuwa yanzu, zuriyar Ahmadu suna Kwantagora.

YADA SHUGABANCIN MADA YA KASANCE

Aliyu Babba ne ya fara shugabancin Mada a shekara ta 1823. Bayan rasuwar Aliyu Babba, Isiyaku babba ya gaje shi wanda ya yi mulki a 1849. Daga Isiyaku, sannan dansa, Hamza ya gaje shi. A lokacin mulkin Hamza, jama’arsa sun sami karancin ruwa, sun yanke shawarar matsawa zuwa yankin gabas kimanin kilomita 2 inda a halin yanzu garin ƙauyen Mada yake.

Bayan rasuwar Hamza, dansa Gide wanda aka fi sani da (Makaho) a shekara ta 1890. A sakamakon haka, Gide yana da wasu ‘yan uwan uku maza wadanda ba su hau kan karagar mulki ba: Alhaji Farau, Mika’ilu (Korau) da Suleiman. Daga baya, Alhaji Farau ya bar Mada ya kafa ƙauyen da aka fi sani da Hayin Alhaji a garin Tsafe L.G. Ya kamata a sani cewa duk masu mulki kamar yadda aka ambata a sama, suna da taken Magajin Mada.

Bayan mutuwar Magaji Gide, a zamanin Sarkin Katsinan Gusau Mai-Akwai, sai ya mai da wani Bawa daga cikin bayin Magaji Gide a matsayin Magajin Mada, saboda haka, ba dan asalin Aliyu Babba bane.

Bayan rasuwar Bawa, Sarkin Katsina Mai-Akwai, ya nada Magaji Taula. Sarkin Katsina M. Muhammadu ya maye gurbin Magaji Taula tare da Atu a matsayin Magajin Mada.

A sakamakon haka, Sarkin kudun Gusau, Isa ya maye gurbin Magaji Atu tare da Magaji Bello Ahmad Sokoto.

Ya kamata a sani cewa, tun a zamanin mulkin Magaji Gide, babu wani mutum daga cikin sarakunan farko wato dangin Aliyu babba wanda sune suka samar da Mada, da ke mulki har zuwa bayan fitowar Magaji Barau wanda aka nada bayan mutuwar Magaji Bello muta nan Mada sun yi masa mummunar zanga-zangar.

Bayan fitowar sa, mutanen Mada sun dage kan cewa a mayar da mulki ga magada na asali wanda ya kawo zabin Samaila dan Alhaji Farau dan Magaji Hamza, dan Isiyaku, dan Aliyu Babba, dan Muhammadu Sambo, wanda har yanzu suna amfani da Magajin Mada shekarar 1972 zuwa yau.

SUNAYEN WADANDA SUKA GAJI SARAUTAR MAGAJIN MADA

1. Magaji Aliyu Babba (1823-1849)

2. Magaji Isiyaku (1849-1866)

3. Magaji Hamza (1866-1890)

4. Magaji Gide, Makaho (1890-1940)

5. Magaji Sama’ila (1972-Date)

SUNAYEN WADANDA BASU GAJI SARAUTAR MADA BA

1. Magaji Bawa (1940-1943)

2. Magaji Taula (1943-1949)

3. Magaji Atu (1949-1954)

4. Magaji Bello (1954-1972)

5. Magaji Bara’u (Wata uku 1972)

 

TATTALIN ARZIKI, SIYASA, DA KUMA CIGABAN DA MADA TAKE DASHI.

Mada daya ce daga cikin wuraren da ke da yawan al’ummomi a mahangar jihar Zamfara. Tun daga shekara ta 1933 ta zama Cibiyar Gudanar da Siyasar Mulkin mallaka tare da shinge da aka gina a Mada wada ta hada da waɗannan yankuna; Yandoton Daji, Ruwan Bore, da Wonaka.

Gundumar Mada ta hada daukacin Mada Ward wanda ya hada da; Mada, Shemori, Totari, G / Kare, M / Danbiri, Gora, Gyatta, U / Kyankyashe, U Daudu, Yar’geba, U / Mata, Dundungyal, Bargaja, Maigalma, Bawo, Akuzo, D / Waru da kuma kauyen Mutu.

Mada tana da tsarin mulki na Siyasa tun a shekara ta 1957 zuwa farkon jamhuriya. Tun a shekara ta 1938, Mada ta kasance a matsayin cibiyar samar da kayayyaki, dabbobi, tallace-tallace da rarraba kayayyakin aikin gona.

A cikin 1950, an kafa kotun yanki na farko a Mada don zama cibiyar Mada, Ruwan Bore, Yandoton Daji, Kwaren Ganuwa, Keta da Magami. Hakanan ofishin ‘yan sanda ya kasance cibiyar don wadannan yankuna a Mada.

Kimanin adadin yawan mutanan garin Mada a shekara ta 1993 ƙididdigar yawan jama’a 96,652. Yankin Mada yana da iyakokin da Wonaka a Arewa maso Gabas, Ruwan Bore a Arewa maso yamma da Yandoton Daji a Kudu.

An kafa makarantar firamare ta farko a cikin shekarar 1955 a matsayin Cibiyar Mada, Yandoton Daji, Ruwan Bore da Wonaka. Bayan haka an sanya ƙananan makarantun sakandare da manyan makarantu don ɗaukar ɗaliban makarantun firamare da sakandare na waɗannan yankuna.

An kafa ɗakunan karatu a Mada tun shekarar 1954. Hakanan kuma an kafa asibitin don waɗannan fannoni a Mada.

Tura aiuyukan mu zuwa social media dake kasa

  1. Ayuba basher says

    Madallah

  2. Maryam isah says

    Pls hafsat idris phone number

Leave A Reply

Your email address will not be published.

Translate »